مرکز اصلاح "اختلالات یادگیری" ایران.CCLD

و منجر به این اندیشه گردیده است كه آموزش به دانش‌آموزان دارای معلولیت در كنار كودكان طبیعی همسالشان به گونه‌ای باشد كه جریان برنامه‌ریزی آموزشی آن‌ها به شكل پیوسته و با توجه به نیاز‌های آموزشی و اجتماعی هر كودك شكل گیرد و آن‌ها را به بالاترین سطح توانایی برساند. یكی از راه‌كارهای آموزشی و اجتماعی "برنامه آموزش فردی شده" می‌باشد.
در قانون 142-94PL (قانون عمومی آموزش برای كودكان معلول) كه منتج به آغاز IEP در آمریكا گردید، این امكان مورد توجه قرار گرفته كه دانش‌آموزان دارای نیازهای ویژه «در محیطی با كمترین محدودیت» كه امكان یكپارچه‌سازی كودكان معلول را افزایش دهد، یكپارچه شوند. نتیجه این برنامه همراهی كودكانی كه در كلاس ویژه بودند با گروه كودكان دیگر می‌باشد. به طور كلی قانون فوق سه اصل كلی را شامل می‌شود كه عبارتند از: حفظ سلامتی، محیط با كمترین محدودیت و طرح آموزش فردی شده (1978).

تعریف (IEP):

طراحی گسترده آموزشی، تحصیلی و مدیریتی بر اساس تفاوت‌ها در سر كلاس درس برای دانش‌آموزان به منظور رفع نقاط ضعف موجود در زمینه‌های تحصیلی كه می‌توان اطلاعات مورد نظر را برای دستیابی به اهداف آموزشی كسب نمود.

دیدگاه اساسی (IEP):

1) امکان ارایه خدمات آموزشی – تحصیلی در محیط با حداقل محدودیت در كنار سایر همسالان.

2) دستیابی به عدالت آموزشی خاصه دانش‌آموزان استثنایی كه از خدمات ویژه بهره‌مند باشند (آن چه را به من بیاموزید كه توانایی یادگیری آن را دارم). رسیدن فرد به بالاترین سطح توانایی.

3) مشاركت مستقیم والدین در تصمیم‌گیری‌های تحصیلی – آموزشی فرزندشان. (امضاء توافق‌نامه آموزشی والدین – دست اندركاران آموزشی)

4) منعطف نمودن سیستم نمره‌گذاری به عنوان تنها ابزار ارزیابی پیشرفت دانش‌آموز.

5) عدم مقایسه دانش‌آموزان و فراهم آوردن فرصت‌ها بر اساس توانمندی.

اهداف (IEP):

1) IEP یك برنامه مدیریتی است كه برای كمك به برنامه‌ریزی و رساندن خدمات مناسب در نظر گرفته شده است. باید در گستره‌ی نیازهای دانش‌آموز و نحوه‌ای كه این نیازها تأمین خواهند شد ارایه شود. همچنین راهنمایی برای پیگیری برنامه آموزشی است. اما این مسأله بدان معنا نیست كه در برگیرنده شرح مفصلی از برنامه آموزش روزانه كودك باشد.

2) اطمینان یافتن از خدمات مناسب برای دانش‌آموز كه با مشاركت افراد خاص در فرایند، برای مثال معلمان، والدین، كاركنان حمایتی و مجریان انجام می‌شود.

3) IEP نیازمند التزام رسمی منابع است و باید مشخص كند كه چه نوع خدماتی باید مهیا شود؟ چه میزان خدماتی تهیه خواهد شد و چه كسی این خدمات را آماده خواهد كرد؟

4) IEP سند ارزیابی است. آن ابزاری است كه نحوه‌ی ارایه (تحویل) خدمات را می‌تواند تحت نظارت قرار دهد و بر همین اساس پیشرفت كودك قابل ارزیابی است.

5) IEP یك روش ارتباطی است و یك نقطه مهم برای ارتباط مدرسه و والدین درباره آموزش و پرورش كودك است. همچنین نشان تمركزی برای حل تفاوت‌های بین اولیاء مدرسه و والدین كودك است.

مراحل (IEP):

1) شناسایی كودك به عنوان كسی كه احتمالا به آموزش ویژه و خدمات مرتبط نیاز دارد:

برای حصول از اطمینان از ناتوانی كودك، یكی از افراد متخصص مدرسه می‌تواند درخواست ارزشیابی نماید. البته ارزشیابی كودك منوط به رضایت والدین می‌باشد.

2) ارزشیابی كودك:

ارزشیابی باید در تمامی مواردی كه احتمال می‌رود كودك در آن‌ها ناتوانی دارد، به عمل آید. از نتایج ارزشیابی برای تعیین قابلیت‌ها و توانمندی‌های كودك برای استفاده از آموزش ویژه و خدمات مرتبط و تصمیم‌گیری در مورد برنامه آموزشی مناسب استفاده خواهد شد.

3) تصمیم‌گیری در مورد صلاحیت كودك برای استفاده از آموزش ویژه و خدمات مرتبط:

گروهی از متخصصان واجد صلاحیت و والدین با هم نتایج ارزشیابی را بررسی می‌كنند تا تعیین كنند آیا كودك طبق IDEA (قانون آموزش و پرورش كودكان با ناتوانی) دارای ناتوانی است یا خیر.

4) تشخیص كودك به عنوان كسی كه صلاحیت استفاده از خدمات را دارد:

اگر كودك مطابق با تعریف IDEA دارای ناتوانی تشخیص داده شود، صلاحیت استفاده از آموزش ویژه و خدمات مرتبط را دارد.در این صورت گروه IEP باید حداكثر سی روز پس از انجام تشخیص، تشكیل جلسه دهد تا برای كودك یك IEP بنویسد.

5) تعیین زمان تشكیل جلسه گروه IEP:

مدرسه زمان تشكیل جلسه گروه IEP را مشخص می‌كند. تا زمان تشكیل جلسه كاركنان مدرسه باید با شركت‌ كنندگان در جلسه از جمله والدین تماس می‌گیرند تا آن‌ها جهت حضور در جلسات برنامه‌ریزی نمایند و از اهداف جلسات و شركت كنندگان دیگر جلسه نیز اطلاع داشته باشند.

6) تشكیل جلسه گروه و نوشتن IEP:

عضو گروه IEP تشكیل جلسه می‌دهند تا در مورد نیازهای كودك و نوشتن IEP گفت‌وگو كنند. والدین و كودك (اگر حضور كودك ضرورت داشته باشد) باید از اعضای گروه باشند و در مورد دریافت خدمات ویژه و خدمات مرتبط با هم به توافق برسند.

7) ارایه خدمات به دانش‌آموز:

والدین و معلمان كودك و كلیه كسانی كه مسئولیت ارایه خدمات را به عهده دارند، یك نسخه از IEP كودك دریافت می‌كنند و از مسئولیت خاص خودشان در زمان اجرای IEP آگاه می‌شوند. این مسئولیت‌ها شامل انطباق، تعدیل‌ها و خدماتی است كه باید بر اساس آن چه كه در IEP نوشته شده است به كودك ارایه شود.

8) اندازه‌گیری پیشرفت دانش‌آموز و گزارش آن‌ها به والدین:

پیشرفت‌های دانش‌آموز در راستای دست یافتن به هدف‌های سالیانه كه در IEP نوشته شده است اندازه‌گیری می‌شود و به صورت گزارش منظم به والدین داده می‌شود.

9) بازنگری IEP:

IEP دانش‌آموز باید حداقل سالی یك بار (هرگاه كه لازم بود) توسط گروه IEP بازنویسی و بازنگریی گردد. والدین به عنوان عضو گروه می‌توانند پیشنهادهای خود را برای اعمال تغییر در IEP و جایگزینی فرزندشان در مراكز تخصصی مرتبط و ویژه اعلام نمایند. در بازنگری می‌توان از آزمون‌های اضافی، راهبردهای درمانی متفاوت و... استفاده كرد.

10) بازنگری IEP:

حداقل هر سه سال یك بار دانش‌آموز باید مورد ارزشیابی مجدد قرار گیرد. یكی از دلایل ارزشیابی مجدد این است كه مشخص شود كودك با توجه به تعریف IDEA ناتوان محسوب می‌شود یا نه. هدف دیگر بررسی نیازهای آموزشی دانش‌آموزان می‌باشد.به طور كلی IEP سند مهمی هم برای دانش‌آموز با ناتوانی و هم برای تمامی كسانی است كه در امر آموزش او مشاركت دارند. IEP دانش‌آموز، علاوه بر موارد دیگر باید در برگیرنده شرح برنامه‌ آموزشی باشد كه برای برآوردن نیازهای منحصر به فرد طراحی شده است.

مواد لازم برای IEP:

1) مدرسه به عنوان مكانی كه IEP در آن جا نوشته می‌شود.

2) گروه IEP نویس شامل (معلم كلاس، والدین، مشاور، معلم ویژه و پرسنل توان‌بخشی مدرسه).

3) آیتم‌های سطوح عملكرد فعلی كه به وسیله ارزیابی‌های مختلف مشاهد‌ه‌ای، آزمون‌های كلاسی، آزمون‌های رسمی استاندارد و گزارش والدین تعیین می‌شود.

معلمان عادی باید مكتوب مشاهدات خودشان را اعلام كنند.

4) لیستی از خدمات و تجهیزات موجود و قابل ارایه. (وسایل توان‌بخشی كمك آموزشی، مشاوره‌ای، گفتار درمانی، كاردرمانی، مددكاری، استفاده از رایانه و...)

5) ایده‌های والدین در مورد ارتقای آموزشی فرزندشان.

6) لیستی از نظرات كودك در خصوص گرایش‌های فردی‌اش در آموزش.

7) لیستی از اهداف دراز مدت و كوتاه مدت آموزشی – درمانی كه براساس نتایج سطوح عملكرد فعلی دانش‌آموز مشخص می‌شود.

8) مجموعه‌ای از روش‌های مؤثر آموزشی – درمانی كه متناسب با سطوح عملكرد فعلی و اهداف تعیین شده كوتاه مدت و دراز مدت انتخاب می‌شوند.

محتوای IEP:

IEP شامل اطلاعات دقیقی در مورد دانش‌آموز و برنامه آموزشی است كه برای برآورده شدن نیازهای فردی او طراحی شده است كه شامل موارد زیر است:

1) سطح عملكرد فعلی دانش‌آموز: تعیین سطح عملكرد كنونی در برنامه IEP، گام اصلی محسوب می‌شود كه در زمینه‌های ذیل انجام می‌گیرد:

- آموزشی (خواندن، نوشتن و حساب)

- ذهنی (هوش، ظرفیت یادگیری، مراحل یادگیری و شیوه یادگیری)

- حسی (شنیداری و دیداری)

- ارتباطی (رشد زبان و تولید گفتار)

- هیجانی اجتماعی (ناسازگاری، تكانشگری، نقص توجه، رفتار پرخاشگرانه، رشد اجتماعی و ارتباط با دیگران)

- رفتار سازشی (تاریخچه رشدی و بهداشت فردی)

- حركتی (مهارت‌های حركتی درشت، مهارت‌های حركتی ظریف، هماهنگی روانی/حركتی، حركت و كنترل ماهیچه‌ای)

- پیش مهارتی(سطح تكالیف ورودی، نگرش به تكالیف، مهارت‌های كسب و حفظ شغل)

- مهارتی (اطلاعاتی در زمینه مواد برنامه‌های تكنولوژی آموزشی"مشاغل")

- سایر موارد (ملاحظات پزشكی)

تعیین سطح عملكرد به طروق زیر انجام می‌شود:

- مشاوره با پرسنل مدرسه، والدین و یا نمایندگان و مؤسسات تخصصی

- مصاحبه با دانش‌آموز و مشاهده وی

- نمرات وی در مهارت‌های مورد نظر (خواندن، نوشتن، حركت و...)

- نمرات آزمون‌های استاندارد و چك لیست‌ها

- نمرات آزمون‌های دیداری و شنیداری

- نمرات آزمون‌های هوشی، شناختی

- نمرات آزمون‌های ارتباطی

- نمرات آزمون‌های حسی، حسی/حركتی

2) مهارت‌های روانی – حركتی:

- نحوه‌ی انجام دادن مهارت‌های درشت و ظریف، خام حركتی، هیجانی، بیش فعالی، گوشه‌گیری و...

3) مهارت‌های فردی اجتماعی:

- نوع روابط با دیگران، قدرت بیانی و زبانی، دوست یابی و...

4) مهارت‌های خودیاری:

بتواند كارها، نظافت و بهداشت شخصی را انجام دهد ودر بعضی مواقع آموزش ندیده‌اند و خیلی ضعیف هستند. مثل بستن بند كفش و یا نحوه غذا خوردن.

5) اهداف سالیانه:

- اهداف سالیانه اهدافی هستند كه از كودك دارای ناتوانی به طور منطقی انتظار می‌رود كه در طی سال تحصیلی و در حیطه‌های مشخصی انجام می‌شود و باید به منظور اشاره به نقاط ضعف موجود در سطح كنونی كاركرد آموزشی دانش‌آموز نوشته شود و ارتباط مستقیمی بین اهداف سالیانه و سطح كنونی كاركرد آموزشی وجود داشته باشد.

بنابراین اهداف سالیانه در IEP عبارتند از:

- به صورت رفتارهای قابل مشاهده و قابل اندازه‌گیری بیان شوند.

- باید شامل مقوله‌های نارسایی‌های كودك كه در سطح كنونی كاركرد آموزشی مشخص شده‌اند، باشد كه عبارتند از:

نحوه‌ی ارتباط، رفتار، محیط آموزشگاهی، فرایند اجتماعی شدن، خودیاری، مهارت‌های دركی- حركتی، مهارت‌های حركتی درشت، حرفه‌ای خدمات مرتبط و خدمات انتقالی. مثال: "دانش‌آموز بتواند حروف صامت ابتدای كلمه‌ها را تلفظ كند".

6) اهداف كوتاه مدت:

اهداف كوتاه مدت شامل شماری از قدم‌هایی است كه در یك توالی دانش‌آموز را به سوی اهداف غایی سالیانه نزدیك می‌كند. این اهداف به دقیقی برنامه‌های درسی نیستند بلكه گام‌های واسطه‌ای است كه بین سطح كاركرد كنونی دانش‌آموز و اهداف غایی سالانه مربوط عمل می‌كنند. این اهداف باید به صورت رفتاری و قابل اندازه‌گیری مطرح شوند و آن چه را كه كودك باید انجام دهد را به شكلی دقیق بیان كند. بنابراین اهداف كوتاه مدت IEP عبارتند از:

- بر مبنای اهداف غایی سالانه و با توجه به سطح كاركرد آموزشی كنونی وضع می‌شوند.

- بر توالی مهارت‌ها مبتنی‌اند.

- به شكل رفتار قابل مشاهده و قابل اندازه‌گیری بیان می‌شوند.

مثال: الف) با ارائه فهرستی از كلمه‌هایی كه حرف صامت ابتدای آن‌ها /ب/، /د/، /ف/، /هـ/ است، دانش‌آموز با 90% درستی آن‌ها را ادا كند.

7) تعیین خدمات مورد نیاز آموزش ویژه (خدمات مرتبط):

دانش‌آموزانی كه از آموزش ویژه استفاده می‌كنند ممكن است به هر كدام از خدمات زیر، كه «خدمات مرتبط» نامیده می‌شوند، نیاز داشته باشند. بر اساس فهرست IDEA خدمات مرتبط عبارتند از:

خدمات شنوایی سنجی، خدمات بینایی سنجی، ارزیابی و تشخیص زود هنگام ناتوانی در كودك، خدمات پزشكی، كاردرمانی، خدمات تحرك و جهت‌یابی، خدمات آموزش و مشاوره والدین، فیزیوتراپی، خدمات روان شناختی، فعالیت‌های تفریحی (فعالیت‌های لذت بخش و اضطراب‌زا)، خدمات مشاوره‌ای توان‌بخشی، خدمات بهداشت مدرسه، خدمات آسیب شناسی گفتار و زبان، خدمات جابه‌جایی.

8) تعیین تعداد جلسات مورد نیاز دانش‌آموز (فراگیر):

بستگی به سطوح عملكرد دانش‌آموز (خفیف، متوسط وگسترده) دارد. هر چقدر كه خفیف باشد زمان كمتری و هر چقدر كه گسترده باشد زمان بیشتر برای آموزش نیاز است. مثلا برای خفیف یك جلسه یك ساعته در هفته.

9) ارزشیابی از دانش‌آموز: تكوینی و نهایی

10) تعیین شروع و خاتمه برنامه برای هر دانش‌آموز:

11) تجهیزات مورد نیاز: حروف الفبای پلاستیكی، مداد رنگی، خمیر بازی، جعبه ابزار سینا، كارت الفبا، بازی دوز ضرب، پازل ضرب، دو مینو، جدول ضرب مدور، بَن بِن بُن و...

12) تاریخ نوشتن و تاریخ جلسه IEP: تاریخ جلسه باید قبل از تاریخ نوشتن بنویسند.

13) روش‌های آموزشی مناسب: استفاده از روش مشاركتی، چند حسی فرنالد، روش تحلیل تكلیف، روش های تقویت ادراك دیداری، دقت و توجه و...

14) شرایط سلامتی: می‌توان بیماری‌های خاص را نوشت.